Bazylea

Widok na miasto ze wzgórza Wartenberg Bazylea – miasto szwajcarskie u styku granic trzech państw: Szwajcarii, Niemiec i Francji, nad rzeką Ren, u ujścia rzek Birs i Wiese. Miasto Bazylea tworzy razem z gminami Riehen i Bettingen kanton Bazylea-Miasto. Miasto dzieli się na Małą Bazyleę (Kleinbasel) na prawym i Wielką Bazyleę (Grossbasel) ze Wzgórzem Katedralnym na lewym brzegu Renu. Do miasta wcielono dawną osadę rybacką Kleinhüningen.   Właściwym centrum miasta jest starówka w Wielkiej Bazylei wokół Rynku i ratusza z XIV w., która ze swoimi wąskimi uliczkami i zaułkami zaprasza do przechadzek.    Stare miasto w Wielkiej i Małej Bazylei oraz Most Środkowy, który łączy obie części starego miasta, są wolne od ruchu samochodowego. Zwiedzający dojeżdżają do centrum najczęściej tramwajem. Spalentor   Bazylea jest po Zurychu i Genewie trzecim co do wielkości miastem Szwajcarii oraz centrum szwajcarskiego przemysłu chemicznego i farmaceutycznego. Tworzy węzeł kolejowy wraz z jednym z największych dworców przeładunkowych Europy w sąsiednim Muttenz. Port towarowy regionu bazylejskiego, jedyny w Szwajcarii, stanowi połączenie przez Ren z Morzem Północnym. Port lotniczy EuroAirport Bazylea-Miluza-Fryburg jest obsługiwany wspólnie z sąsiednią Francją. Leży on na terytorium francuskim jednak dojazd do niego jest możliwy ze Szwajcarii drogą eksterytorialną (np. autobusem 50 z dworca SBB). Wewnątrz strefy lotniska przebiega granica celna. Bazylea jest w obiegowej opinii postrzegana jako część Romandii (zachodniej, francuskojęzycznej części Szwajcarii), czego przyczyną są podobne wyniki referendów (niemieckojęzyczna część kraju prezentuje poglądy raczej konserwatywne, a zachodnia część i Bazylea – raczej liberalnie) i w motcie miasta „Bazylea funkcjonuje inaczej” (Basel tickt anders). Przysłowiowy jest więc tradycyjny antagonizm między mieszkańcami Bazylei i Zurychu. Most Wettsteinbrücke nad Renem, widziany z katedry Port bazylejski nad Renem Dzielnice mieszkalne Bazylei Miasto Bazylea nie dzieli się formalnie na okręgi czy gminy, ale na dzielnice. W sumie istnieje 15 takich dzielnic, podzielonych na leżące na lewym i prawym brzegu Renu. Lewobrzeżne dzielnice: Stare Miasto (Wielka Bazylea), Vorstädte (Przedmieścia), Am Ring, Breite, St. Alban, Gundeldingen, Bruderholz, Bachletten, Gotthelf, Iselin, St. Johann. Prawobrzeżne: Stare Miasto (Mała Bazylea), Clara, Wettstein, Hirzbrunnen, Rosental, Matthäus, Klybeck i od 1893 r. Kleinhüningen. Dwie gminy miejskie Riehen i Bettingen leżą poza terenem miasta Bazylei. Fontanny Tinguely’ego przed muzeum w Bazylei       Architektura Na Wzgórzu Klasztornym (Münsterberg) wnosi się katedra konsekrowana w 1019 r., wzniesiona z rozkazu cesarza Henryka II i cesarzowej Kunegundy. Katedra stanowi zabytek sztuki romańskiej i gotyckiej z czerwonego piaskowca.   Bazylea ukrywa wiele perełek architektonicznych. Do przykładów wczesnego modernizmu zaprojektowanych przez Karla Mosera (betonowy kościół ok. 1920), Hansa Bernoulliego, Hannesa Meyera i Hansa Schmida, w latach 80. i 90. XX w. doszły budynki biur bazylejskich Herzog & de Meuron, Diener und Diener oraz Morger Degelo. W Bazylei budowali także architekci o międzynarodowej sławie jak Renzo Piano i Donald Judd. Wysoka na 105 m i licząca 31 pięter wieża targowa jest drugim co do wysokości budynkiem Szwajcarii (ustępuje jedynie Prime Tower w Zurychu, która ma 126 metrów).  Została zaprojektowana przez zespół architektów Morger & Degelo i wzniesiona między lipcem 2001 a październikiem 2003. Powierzchnia użytkowa wynosi 1230 m², a waga całkowita ok. 50 000 ton. Najwyższą budowlą Szwajcarii jest wysoka na 250 m wieża TV St. Chrischona koło Bazylei. Synagoga Muzea Bazylea uchodzi za jedno z ważniejszych, jeśli chodzi o muzea, miast europejskich. Wśród ponad 30 muzeów miasta, Muzeum Sztuki w Bazylei wysuwa się na czoło jako najstarszy państwowy zbiór sztuki na świecie.    Muzeum to wyróżnia się szczególnie zbiorami sztuki renesansowej oraz z XIX i XX w. Prace od roku ok. 1960 wystawiane są w Muzeum Sztuki Współczesnej. Dalszymi znaczącymi zbiorami sztuki cieszą się m.in. Muzeum Jeana Tinguely’ego i prywatna Fundacja Beyeler, która w domu zaprojektowanym przez Renzo Piano mieści obrazy i rzeźby głównie modernistyczne. Schlagauer otwarte w 2003 r. łączy w sobie koncepcje publicznego muzeum, konserwatorium i instytutu badań nad sztuką. Warte zobaczenia są także inne muzea, jak np. Muzeum Starożytności, Muzeum Architektury, Muzeum Historii Przyrody (Naturhistorische Museum) czy Muzeum Sztuki Ludowej. Oprócz tego istnieje mnóstwo mniejszych zbiorów i muzeów, jak np. kolekcja anatomiczna uniwersytetu, którą można oglądać w Muzeum Anatomii, Muzeum Historii Farmacji, Muzeum Żydowskie (Kornhausgasse) czy Muzeum Zabawek i Muzeum Lalek przy Barfüsserplatz. Po niemieckiej stronie w Weil am Rhein nieopodal granicy znajduje się ponadto zaprojektowane przez Franka O. Gehry’ego Muzeum Vitra Design. Podpowiedź dla zwiedzających: bezpłatny wstęp oferują muzea państwowe w pierwszą niedzielę miesiąca. Po Bazylei porozrzucanych jest wiele mniejszych i większych kin, najwięcej wzdłuż śródmiejskiej ulicy Steinenvorstadt. Wiele filmów (tak jak w innych dużych szwajcarskich miastach) wyświetlanych jest z oryginalną ścieżką dźwiękową z podpisami po niemiecku i zazwyczaj też po francusku. Bazylea, dworzec badeński (Badischer Bahnhof) Herbem zarówno miasta Bazylei, jak i kantonu Bazylea-Miasto jest na lewo skierowany pastorał (laska biskupia) na białym polu zwany Baselstab. Pastorał jest przecięty trzema belkami poprzecznymi, rozszerza się na dole i kończy się trzema „zębami”. Symbolizuje to zakrzywiony pastorał biskupi. Herb podtrzymywany jest przez lwy, dzikusów, anioły i od XV w. także bazyliszki (smoki z głową koguta i ogonem węża). Historia XV-wieczna rycina przedstawiająca Bazyleę  od 500 r. p.n.e. – celtyckie plemię Rauryków osiedla się nad kolanem Renu 44 – założenie miasta Augusta Raurica (Kaiseraugst) ok. 10 km w górę Renu przez Rzymian. Budowa zamku na Wzgórzu Katedralnym (Münsterhügel) 374 – pierwsza udokumentowana wzmianka nazwy miejscowości Basilia ok. 450 – upadek Cesarstwa Rzymskiego, Alemanowie osiedlają się w Bazylei pod koniec V w. – Bazylea przypada Frankom 740 – Bazylea zostaje siedzibą biskupstwa 912 – Bazylea przechodzi pod panowanie Burgundii 917 – zniszczenie miasta przez Węgrów 1000 – Bazylea staje się wolnym miastem 1019 – początek budowy katedry przez cesarza Henryka II 1032 – Bazylea należy do Świętego Cesarstwa Rzymskiego 1080 – budowa pierwszych murów miejskich (dalsza rozbudowa ok. 1230 r. i w XIV w.) 1225-1226 – Budowa pierwszego mostu przez Ren przez biskupa Henryka z Thun i założenie miasta Mała Bazylea dla ochrony mostu 1291 – założenie Konfederacji Szwajcarskiej 1348 – połowa mieszkańców ginie podczas epidemii dżumy 1356 – bazylejskie trzęsienie ziemi, dotychczas najsilniejsze trzęsienie ziemi w tej części Europy 1392 – mieszkańcy Wielkiej Bazylei nabywają od biskupa Fryderyka z Blankhenheim Małą Bazyleę za sumę 29 800 guldenów 1397 – wygnanie Żydów z miasta XIV wiek – miasto zrzuca panowanie biskupa, zachowuje jednak pastorał w herbie jako Baselstab 1431-1449 – Sobór w Bazylei (1439 wybór antypapieża Feliksa V) ok. 1433 Początek produkcji papieru w Bazylei 1440 – Bazyliszek staje się elementem godła Bazylei 1444 – Bitwa pod St. Jakob nad rzeką Birs – Konfederaci (Szwajcarzy) zostają pokonani przez wojska francusko-austriackie 1460 – założenie uniwersytetu przez papieża Piusa II, Bazylea posiada w ten sposób najstarszy uniwersytet w Szwajcarii; Wprowadzenie druku; Oprócz humanistów (m.in. Erazma z Rotterdamu) przebywają w Bazylei Paracelsus i Hans Holbein młodszy 1471 – Cesarz Fryderyk III nadaje miastu przywilej organizowania targów 1499 – Wojna Szwabska znana też jako Wojna Szwajcarska; Bazylea odłącza się od Świętego Cesarstwa Rzymskiego i przyłącza się do Konfederacji Szwajcarskiej 1500 – budowa katedry ukończona 1501 – 13 lipca Bazylea wraz z okolicznymi ziemiami przystępuje do Konfederacji Szwajcarskiej tworząc 11. kanton – Bazyleę; budowa ratusza 1529 – przystąpienie miasta do reformacji po powstaniu gildii 1543 – w Bazylei ukazuje się pierwszy podręcznik anatomii De Humanis Corporis Fabrica (O budowie ciała ludzkiego) autorstwa Andreasa Vesaliusa (1514 – 1564) 1563-1564 – dżuma, „Grosser Sterbendt” (wielkie konanie; ok. 4000 ofiar wśród 12 000 mieszkańców) 1576-1578 – dżuma (ok. 800 ofiar) 1582-1583 – dżuma (ok. 1200 ofiar) 1589 – założenie gimnazjum czyli miejskiej szkoły łacińskiej (dziś: Gimnazjum na Placu Katedralnym) 1593-1594 – dżuma (ok. 900 ofiar) 1609-1611 – wielka epidemia dżumy (ok. 3600 ofiar) 1758 – założenie Izby Handlowej Johann Rudolf Geigy 1795 – Pokój bazylejski kończący wojnę pomiędzy Francją, Hiszpanią i Prusami. Francja godzi się na III rozbiór Polski w zamian za kontrolę nad zachodnim brzegiem Renu. 1815 – kongres wiedeński uznaje wieczną uzbrojoną neutralność Szwajcarii; kanton Jura przechodzi spod posiadania biskupa Bazylei do kantonu Berno 1833 – podział kantonu Bazylea po wojnie domowej; gminy wiejskie opierając się dominacji miasta jednoczą się tworząc własny półkanton Bazylea-Okręg, a miasto – Bazylea-Miasto 1844 – pierwsza linia kolejowa w Szwajcarii powstaje w Bazylei 1849 – budowa muzeów przy Augustinergasse 1860 – wyburzenie murów miejskich; tylko niektóre z większych bram jak np. Spalentor pozostają 1866-1869 – budowa bazylejskiej synagogi 1897 – 26 – 29 sierpnia Theodor Herzl organizuje pierwszy syjonistyczny kongres światowy w Bazylei. Na kongresie wysunięto wniosek „utworzenia publicznej i prawnie chronionej ojczyzny dla narodu żydowskiego na obszarze Palestyny”. W tym celu założono fundusz oraz bank żydowski. 1901 – renowacja i rozbudowa ratusza 1945 – 4 marca miejscowy dworzec towarowy został omyłkowo zbombardowany przez amerykańskie samoloty 1953 – uroczyste otwarcie pierwszego dwunarodowego lotniska świata: Bazylea-Miluza 1960 – Bazylea obchodzi jubileusz 2000 lat istnienia 1963 – założenie Regio Basiliensis (Regionu Bazylejskiego) dla współpracy ponad granicami 1966 – kobiety otrzymują kantonalne prawo głosu 1969 – referendum w sprawie połączenia półkantonów Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg zostaje odrzucone głosami mieszkańców Bazylei-Okręgu 1989 – Układ Bazylejski w sprawie kontroli międzynarodowej gospodarki odpadami ostatecznie podpisany w Bazylei 1993 – port lotniczy Bazylea-Miluza staje się trójnarodowym lotniskiem Bazylea-Miluza-Fryburg lata 90. – koncerny Sandoz i Ciba-Geigy dokonują fuzji tworząc Novartis; również Schweizerischer Bankverein (Związek Banków Szwajcarskich – SBV) i Schweizerischer Bankgesellschaft (Szwajcarska Spółka Bankowa) tworzą UBS; nastaje era biotechnologii 2001 – Bazylea-Miasto i Bazylea-Okręg świętują 500 lat przynależności do Konfederacji Szwajcarskiej 2004 – rządy w Bazylei obejmuje koalicja czerwono-zielona. Po raz pierwszy od 1950 roku dochodzi do rządów lewica. .