Abecadło Polskich Dzieci w Krajobrazach

Do Was, Dzieciny! DĘ z książeczką do was, dzieci Trochę jasnego dać wam słonka, Moja książeczka tak się kwieci, Jako na wiosnę nasza łąka. Moja książeczka szeptać będzie I będzie nucić prosto w uszko, Aż złotą siatką wam oprzędzie Wiośnianą główkę i serduszko. Bo ona swojską nutą dzwoni O naszej ziemi ukochanej I opisuje czar tych błoni I kwietne łąki, zbożne łany. Bo ona miasta wam wspomina, Które od dziecka znać należy, A środkiem płynie Wisła sina Z gór, aż do morskich hen wybrzeży. Poznacie wszystkie wnet literki, Gdy jeno pilnie się przyjrzycie I złote błysną wam iskierki I do serduszka wpadną skrycie. Niech się ta iskra później snuje Może rozgrzeje was prawdziwie A teraz każde z was całuję, Rośnijcie zdrowo i szczęśliwie! A, a     B, b ALTYK niesie nasze zboże Od Kaszubskich w dal wybrzeży, Na dnie jego zagrzebany Złotożółty bursztyn leży. Berezyna od krwi ludzkiej Była niegdyś zczerwieniona, Kiedy przez nią przechodziły Mężne wojska Napoliona. Beskid pasmo gór karpackich, W krakowskiej się wznosi ziemi, Jak kraj długi i szeroki Widokami słynie swemi. Wielka puszcza Białowieży Nadnarwiańską zdobi stronę, Tutaj jeszcze żubry żyją W innych krajach wytępione. Na Bielanach dzwonek woła, Na modlitwę dzwoni, dzwoni, Cichy klasztor Kamedułów Stoi w leśnej tej ustroni. Na Pokuciu mamy góry, Które zowią się Bieszczady, Piękne są w nich skalne szczyty I siklawy: wodospady. C, c ŁYNIE marmur Chęciński Biały, żółty i siny, Wielkie jego kopalnie Mają stare Chęciny. Pod Chocimem Sobieski Pobił Turków na głowę,   Umykali poganie   Za dziesiątą dąbrowę. W Czarnolesiu z Urszulką Kochanowski żył sławny, Dotąd znany z swych pieśni Chociaż umarł w czas dawny. W Czerniakowie na odpuście Tłum się zbiera w kościele, A dokoła majowe Dzwonią ptaszków kapele. Częstochowa od wieków Jest wielbiona od ludu, Tu niejeden kaleka Doznał łaski i cudu. Przenajświętsza Panienka W nawałnicy czas szwedzkiej, Ocaliła swój klasztor — Gdy go bronił Kordecki.     D, d YSTRO płynie Dunajec Z zakopiańskiej doliny, Wśród gór naszych rodzinnych, Jak wąż wije się siny. Hej! na łodzi Dunajcem Miło pędzić, jak strzała,   Bo dokoła ziemica, Jak cud Boży wspaniała! Dniestr, Dniepr wielki i Dźwina Pamiątkowe to rzeki! Nieraz fale zbroczone Niosły w przetwór daleki. Ileż bitew straszliwych Nad brzegami ich wrzało! Ileż krwi się rycerskiej, W czyste wody polało! Po nad Dnieprem,  nad Dniestrem Grasowali tatarzy; Szli w niewolę pogańską Młodzież, dzieci i starzy. Ale hufce chrześćjańskie Nieraz wrogów gromiły! Dotąd stoją u brzegów Wielkie, liczne mogiły. E, e LBA rzeka, z dawnych lat Do nas należała, I słowiańskich stopy chat Falą obmywała. Choć ją Niemiec dzisiaj ma, To nas nie przestrasza, Bo wierzymy, że Bóg da: Będzie znowu nasza! Ełk osada pośród wód, Strzeże ją dłoń Boga, Dzielny Mazur siedzi tam I drwi z Niemca — wroga. Tam pod Lipskiem huczy bój, Miecz się z mieczem zwiera, Ciężko toczy fale swe   Skrwawiona Elstera. Na arabskim siwku swym Raźno, jak na gody, Piękny książę pędzi w cwał I skacze do wody. O, Elstero jakąś nam   Krzywdę wyrządziła: W twoich nurtach wódz nas legł, Tyś go zatopiła! F, f G, g  DAŃSK wspaniałe miasto Nad Bałtykiem leży, Płyną Wisłą flisy Do jego wybrzeży. W Gnieźnie święty Wojciech Spoczywa w świątyni, Chrzcił za życia pogan,   Teraz cuda czyni. Na jeziorze Gople Wieża wzwyż wystrzela, Myszy przed wiekami Zjadły tam Popiela! Giewont oraz Gierłach Wznoszą się w błękity, Są to w naszych Tatrach Dwa wysokie szczyty. Tatrzańscy górale Po skałach biegają, Na zielonych halach Owieczki pasają. Niegdyś pod Grunwaldem Niemców zbił Jagiełło, Sławne jest do dzisiaj   To rycerskie dzieło!  H, h   I, i KWA na Wołyniu, Jak srebrzysty wieniec, Owija miasteczko, Co się zwie Krzemieniec. Niegdyś była tutaj   Znakomita szkoła,   Jak nasz kraj szeroki   Słynęła dokoła. Sławny z nauk, z cnoty I z nazwy magnackiej Założył tę szkołę Kto?   — Tadeusz Czacki! Iłża w Sandomierskiem, Od „jej łzy“ nazwana, Nieraz od najeźdźców   Była zdobywana. Szwedzi i Tatarzy   Iłżę plądrowali, Kąpała się często W krwi czerwonej fali. Prowincja Inflanty   Nad Baltykiem leży,   Niegdyś była ziemią   Mieczowych rycerzy.  J, j   K, k ASZUBÓW ród bratni Mieszka nad Bałtykiem, Nie chce być zaprzańcem, Niemców niewolnikiem. Z prastarą piosenką   Swoją ziemię orze, — Poczciwym Kaszubom   Pan Bóg dopomoże. Niegdyś pod Kircholmem Chodkiewicz zbił Szweda, Choć się ich zebrała Ogromna czereda. Nasz prześliczny Kraków,   Od latek tysiąca,   Uśmiecha się niebu, W złotych blaskach słońca. Tu śpią w grobach króle I mężni rycerze, — Wznoszą się wysoko Licznych świątyń wieże. A dzielny Krakowiak,   Z ochotą junaka,   Pracuje aż miło,   Nucąc krakowiaka.    L, l  Ł, ł M, m EJ! Mazowsze to mi strona! A tem droższa, że rodzona! Jakie miasta, jakie wioski, Pod opieką Męki Boskiej! Kędy spojrzeć: bujne lany, Obszar zbożem haftowany, A pszeniczne złote kłosy, Zda się pną się pod niebiosy. A Mazury — toż to chwaty! Urodziwe, gdyby kwiaty! A wesołe, a junackie, W tańcu zwinne, w pracy grackie! Gdy mazurka gra muzyka Zbudziłaby nieboszczyka, Rżną skrzypeczki, mruczą basy, A wtórują echem lasy! Mazurzanki z Mazurami Krzeszą iskry hołupcami, Lśnią kapoty granatowe, Jubki modre i różowe. Jaki zapach z polnych kwiatów, Z maków, lilij i bławatów! Jakie śpiewne ptasząt chóry! Niema ziemi nad Mazury! N, n AREW, Nida, Nur, Niewiaża, Niemen, co to w Litwie płynie, Każda z rzek tych z swych piękności Od lat, Bóg wie ilu, słynie. Toczą szumne swoje wody Przez kraj polny lub lesisty, Świecąc w jasnych blaskach słońca, Jakby wstęgi pas srebrzystej. I zraszają barwne kwiaty U zielonych swych wybrzeży, I ładowne niosą łodzie Z bystrą falą, co w dal bieży. Odbijają w swojej toni Miasta, grody i świątynie, — Tyle rzeczy przeminęło, A ich woda ciągle płynie! Ileż wojów, ległych w boju, Na dnie owych rzek spoczywa! Fala cichą kołysankę Wojownikom na sen śpiewa! Narew, Nida, Nur, Niewiaża, Niemen — drogie nasze rzeki, Niechaj płyną wśród szczęśliwych, Niechaj płyną długie wieki! O, o P, p IĘKNE to są góry Te nasze Pieniny, Sięgają szczytami, Aż do chmury sinej! Płock, prastare miasto, Ponad Wisłą leży, Zdaleka go dojrzysz, Płynąc do wybrzeży. Dzielny król Łokietek, Na czele wojaków, Tęgo pod Płowcami Pogromił Krzyżaków. Poznań ponad Wartą Wznosi swoje wieże, Święty Wojciech biskup Tego grodu strzeże. Prądnik, bystry potok, W dolinie Ojcowa, Doskonałe pstrągi W swej głębinie chowa. Z prześlicznych widoków Puławy są słynne, Niema nic droższego Nad strony rodzinne!.  R, r   S, s   Ś, ś T, t ATRY nasze śliczne, Pną się pod lazury, Kędy rzucić okiem Same wielkie góry. Śnieżne ich wierzchołki W chmurach się skrywają, A swobodne orły   Nad niemi bujają. Toruń stare miasto Ma już lat niemało, Rozkłada się pięknie Nad Wisełką białą. Tutaj się urodził   Mikołaj Kopernik No? Czem jeszcze słynie? Znasz toruński piernik? Trębowla stąd znana, Że za króla Jana Była oblężona Przez Turka pogana. Jużby się poddała   Pokłon Turkom biła,   Ale ją Chrzanowska   Męstwem obroniła! U, u A Ukrainie Stepy bez końca, Palone blaskiem Złotego słońca. Na Ukrainie   Kurhanów wiele, W nich śpią pobici Nieprzyjaciele. Na Ukrainie Mają swe leże W skrwawionych grobach Mężni rycerze. Na Ukrainie,   Jak barwne morze,   Na poganina   Szło Zaporoże. Na Ukrainie Ślepcy-lirnicy Śpiewają dumki O swej ziemicy. Na Ukrainie   Orły bujają,   Stepowe wiatry   Wspomnieniem grają... W, w ARSZAWA dumna i wspaniała Na mazowieckich piaskach stoi, W promieniach słońca blaskiem pała, Jak dzielny rycerz w złotej zbroi. Krzyże kościołów, domów szczyty Pną się wysoko tłumną zgrają, A w dole rzeczne lśnią błękity I drogie miasto odbijają. Warta przepływa w naszej ziemi, Koło miast wielu bystro płynie, I zrasza Poznań wody swemi Aż w obcej stronie kędyś ginie! Wawel w niebiosa patrzy śmiało,  Królewskim zamkiem ozdobiony, Jakże on piękny w noc wspaniałą. Poważny — cichy — rozmodlony! Wilanów leży pod Warszawą, Świetnych pamiątek jest tu wiele, Z pod Wiednia hufce szły tu z sławą, A Jan Sobieski był na czele. Wisła obmywa kraj kochany, Królowa polskich rzek i pani, I skrapia lasy — łąki — łany, Aż tonie w morskiej hen otchłani! X Y Z A dawnych czasów W księdze starej Te dwie litery Szły do pary. Przez X pisano   Xiądz i Xiążę,   Ono jak klamra   Xięgę wiąże. Y też w użyciu Było wszędzie   Y miałeś dawniej                   Dziś i będzie.                                                    Dziecko y matka,  To starzyzna,   Rayca, czekaycie   I Oyczyzna. Tak dziś nie można Pisać przecie, Lecz wiedzieć winno Każde dziecię: Jak to pisano   Przed latami, —   Jak to uczono   Przed wiekami. Ż, ź AMYKAM książeczkę Dla was pisaną: Niech życie wam świeci   Zorzą różaną. Serduszka tak czyste   Miejcie jak złoto,   Do nauk się weźcie   Z szczerą ochotą. Niech patrzą pogodnie   Źrenice wkoło, Niech będzie twarz jasna, Wesołe czoło. Kochajcie rodziców,   Swój domek mały   I Boga, i ludzi,   I kraj nasz cały. W weselu i w zdrowiu Rośnijcie ładnie, Codziennie do główki Niech ziarnko wpadnie. I niech się rozwija,   Niech was upiększa, —   To będzie zapłata   Dla mnie największa!...