20 czerwca 1815 roku w Warszawie proklamowano Królestwo Polskie

Flaga Królestwa Kongresowego Herb Królestwa Kongresowego Królestwo Polskie, Królestwo Kongresowe, potocznie Kongresówka – państwo utworzone decyzją kongresu wiedeńskiego, połączone unią realną z Imperium Rosyjskim w latach 1815-1832 na zasadzie konstytucji 1815 roku, później do 1918 r. jako część składowa Imperium Rosyjskiego. Koronacja cesarzowej i królowej Aleksandry przez Mikołaja I w Zamku Królewskim w Warszawie 24 maja 1829 roku, obraz przypisywany Antoniemu Brodowskiemu W latach 1815-1832 posiadało własną konstytucję, Sejm, wojsko, monetę i szkolnictwo z Uniwersytetem Warszawskim, a czynności urzędowe odbywały się w języku polskim. Polskę łączyły z Rosją - osoba monarchy (każdy imperator Rosji był jednocześnie Królem Polski i pod takim tytułem występował w Królestwie) oraz polityka zagraniczna, należąca do prerogatyw królewskich. Koroną królestwa była polska korona cesarska. 26 lutego 1832 roku król Mikołaj I Romanow zniósł konstytucję Królestwa zastępując ją Statutem Organicznym, który likwidował Sejm i samodzielną armię, znosił unię międzypaństwową i włączał Królestwo do cesarstwa na zasadzie autonomii administracyjnej, przywrócił urząd namiestnika sprawującego władzę cywilną i wojskową. Twórca Królestwa Kongresowego, cesarz Rosji i król Polski Aleksander I Romanow, portret pędzla Aleksandra Molinari z 1813 roku W latach 1832–1918 Królestwo Polskie było integralną częścią Imperium Rosyjskiego (choć cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski i reprezentowali ich namiestnicy). Posiadało stopniowo ograniczaną, a następnie zlikwidowaną autonomię; po jej likwidacji w roku 1874 zaczęto używać półoficjalnie na określenie ziem Królestwa, nazwę Kraj Przywiślański (ros. Привислинский край), choć w języku potocznym dawna nazwa nadal funkcjonowała. W roku 1912 od kraju tego oderwano gubernię chełmską. W lecie 1915 jego terytorium znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier, ale do 1917 de iure stanowiło ono część Imperium Rosyjskiego. Po przejęciu władzy w Rosji przez Rząd Tymczasowy stało się teoretycznie częścią Republiki Rosyjskiej, a następnie 7 listopada 1917 Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zrzekła się ona swoich roszczeń do terytorium dawnego Królestwa na podstawie artykułu 3 traktatu brzeskiego. Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815. Podział administracyjny Królestwa Kongresowego w 1830 roku To skłania historiografię współczesną do uznania jego postanowień za faktyczną cesję terytorium okupowanego Księstwa Warszawskiego. Później następowało stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego, zwłaszcza po stłumieniu powstania listopadowego w roku 1831 i powstania styczniowego w 1864 roku aż do formalnego zniesienia autonomii polityczno-administracyjnej tego terytorium w 1867 roku. Wciąż jednak zachowało się wiele odrębności prawno-ustrojowych (m.in. kodeks cywilny, ustrój wsi, status ludności żydowskiej, status jęz. polskiego), które odróżniały Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego. Organizacja państwa Konstytucja  27 listopada 1815 Królestwu została oktrojowana przez cesarza Rosji konstytucja, opracowana przez zespół z księciem Adamem Czartoryskim na czele, która była kompilacją konstytucji Księstwa Warszawskiego i Konstytucji 3 maja. Utrzymywała uprzywilejowaną pozycję szlachty zarówno we władzach (sejm, urzędy, sądownictwo), jak i w gospodarce. Gwarantowała prywatną własność oraz wolność słowa i druku, wolność osobistą, wyznania i wiary. Na mocy konstytucji Królestwo Polskie miało zagwarantowane: własne terytorium, władze, system monetarny i oświatowy. Konstytucja uznawana jest za dość liberalną w tamtych czasach, jej zasady były jednak z czasem lekceważone przez Rosjan. Warstwy arystokratyczne i większość społeczeństwa polskiego z entuzjazmem poparły powstanie Królestwa Kongresowego w 1815 roku i potraktowały ten moment jako przywrócenie niepodległości. Jednak wobec łamania zasad konstytucji przez władze cesarzy Rosji narastało niezadowolenie, które doprowadziło do wybuchu powstania listopadowego. Powstanie formalnie miało na celu obronę Konstytucji Królestwa Polskiego. 25 stycznia 1831 roku Sejm Królestwa Polskiego dokonał detronizacji Mikołaja I jako króla Polski. Po klęsce powstania car Mikołaj I zawiesił postanowienia Konstytucji, wprowadzając tzw. Statut Organiczny. W historii lata 1815–1830 nazywane są okresem „złudzeń przedlistopadowych”. Po upadku powstania tytuł prawny Imperium Rosyjskiego do Królestwa Polskiego był wyprowadzany przez carat z prawa podboju, nie zaś z postanowień kongresu wiedeńskiego wprowadzających formę unii personalnej Królestwa Polskiego z Imperium Rosyjskim z zastrzeżeniem rządów konstytucyjnych. Ustrój Królestwo Polskie miało być monarchią konstytucyjną. Był to początek wiecznej unii personalnej z Rosją (na wzór wcześniejszych unii: polsko-litewskiej i polsko-saskiej) – każdy kolejny cesarz Rosji miał być królem polskim na mocy wiążącej go konstytucji. Do rozległych kompetencji monarchy należały: polityka zagraniczna, wyłączna inicjatywa ustawodawcza, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi, mianowanie wyższych urzędników, prawo weta wobec uchwał Sejmu itp. W jego imieniu działał obecny stale w Królestwie namiestnik. Pierwszym był w 1815 gen. Wasyl Łanskoj.    Po śmierci jego następcy, gen. Józefa Zajączka,    w 1826 car zrezygnował z mianowania następnego i przekazał jego kompetencje Radzie Administracyjnej (rząd). Jednak już po stłumieniu powstania listopadowego nowym namiestnikiem został generał Iwan Paskiewicz.   Terytorium i ludność Królestwo Polskie powstało z ziem dotychczasowego Księstwa Warszawskiego, lecz bez zachodniej części Wielkopolski (Poznańskie), Bydgoszczy i Torunia, z których to utworzone zostało Wielkie Księstwo Poznańskie, zwrócone Prusom. Ponadto z lewobrzeżnych okolic Krakowa utworzono Wolne Miasto Kraków, nad którym kontrolę sprawować mieli wszyscy trzej zaborcy. Dotychczasowy monarcha Księstwa Warszawskiego, Fryderyk August I, został zmuszony do zrzeczenia się wszelkich praw do Księstwa i zwolnienia wojska ze złożonej przysięgi. Sztandar wojsk polskich Królestwa Polskiego Królestwo Polskie objęło terytorium 128,5 tys. km² z 3,2 mln ludności (1815). Miasta Największe miasta Królestwa Polskiego w 1897 według danych ze spisu powszechnego: miasto       populacja    gubernia 1. Warszawa 683 692 warszawska 2. Łódź 314 020 piotrkowska 3. Lublin 50 385 lubelska 4. Częstochowa 45 045 piotrkowska 5. Piotrków 31 182 piotrkowska 6. Radom 29 896 radomska 7. Płock 26 966 płocka 8. Pabianice 26 765 piotrkowska 9. Siedlce 26 234 siedlecka 10. Łomża 26 093 łomżyńska 11. Kalisz 24 418 kaliska 12. Będzin 23 757 piotrkowska 13. Kielce 23 178 kielecka 14. Włocławek 22 907 warszawska 15. Suwałki 22 648 suwalska Królestwo Polskie, zwane też potocznie Królestwem Kongresowym, istniało w początkowym kształcie przez 15 lat. W tym okresie miał miejsce znaczny rozwój gospodarczy, dotyczył zwłaszcza tworzących się przemysłów metalurgicznego, górniczego i włókienniczego. Przemysł metalurgiczny to głównie hutnictwo żelaza i cynku, które rozwijało się w rejonie Dąbrowy Górniczej i Starachowic. Wydobycie węgla, cynku i miedzi koncentrowało się w Zagłębiu Dąbrowskim. Przemysł włókienniczy obejmował manufaktury sukiennicze i bawełniane w Łodzi oraz setki warsztatów sukienniczych, zlokalizowanych w Kaliszu, Sieradzu i Warszawie (kalisko-mazowiecki okręg przemysłowy). Rozwój tej dziedziny produkcji był możliwy głównie dzięki eksportowi na rynki rosyjskie, czemu sprzyjały niskie, preferencyjne cła na granicy z Rosją. Eksport zagraniczny zwiększył się w Królestwie trzykrotnie, a niektóre polskie wyroby zdobyły uznanie na rynkach światowych. Ojcem owej industrializacji Królestwa Polskiego był minister skarbu Rady Administracyjnej, książę Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki. Rozwijały się miasta, głównie Warszawa, Kalisz, Lublin i Płock. Warszawę uporządkowano urbanistycznie, rozpoczęto wielką przebudowę Kalisza. Powstawały nowe miasta związane z rozwijającym się przemysłem w okolicach Łodzi. Znacznie rozwinęły się w Królestwie inwestycje komunikacyjne, obejmujące budowę sieci bitych dróg, uspławnienie rzek, rozpoczęto budowę Kanału Augustowskiego. Gorzej przedstawiał się rozwój produkcji rolniczej, głównie na skutek utrzymywania feudalnych struktur pańszczyźnianych na wsi. Rządząca szlachta nie zamierzała przeprowadzać uwłaszczenia chłopów, jakiego dokonano na zachodzie Europy z korzyścią dla koniunktury rolnej.    Znacznie rozbudowane zostało szkolnictwo elementarne i zawodowe, w 1816 utworzono Uniwersytet Warszawski,    a w 1820 Instytut Politechniczny w Warszawie.    Pieczęć Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego W 1816 założono w Marymoncie Instytut Agronomiczny,  pierwszą w Polsce i jedną z pierwszych w Europie wyższą szkołę rolniczą; organizatorem i pierwszym dyrektorem instytutu był Jerzy Beniamin Flatt. Rozkwitały (poza granicami Królestwa, ale we współpracy z jego ośrodkami naukowymi) Uniwersytet w Wilnie i Liceum Krzemienieckie, dzięki działalności Kuratora Okręgu Wileńskiego, którym był książę Adam Czartoryski.    Po stłumieniu powstania listopadowego zamknięto Uniwersytet Warszawski, zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauk.   W 1839 roku utworzono Okręg Naukowy Warszawski, bezpośrednio podporządkowany Ministerstwu Oświaty w Petersburgu. Ustawy oświatowe z 1833 i 1840 roku, miały na celu obniżenie poziomu szkół w Królestwie Kongresowym i unifikację tutejszego szkolnictwa średniego rządowego z Imperium Rosyjskim.  W literaturze i sztuce nurty oświeceniowe i klasycystyczne wypierane były przez nowe idee romantyzmu, krzewiące bunt przeciwko cywilizacji feudalno-mieszczańskiej i sławiące kult ducha i wolność jednostki. W konkretnych realiach Królestwa Polskiego romantyzm sprzyjał i pobudzał do działań rewolucyjnych i niepodległościowych. Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego Jego początku należy dopatrywać się w słynnej rozmowie delegacji polskich wojskowych z Aleksandrem I 13 kwietnia 1814 w Paryżu. Na pytanie, "czy wojsko zatrzyma kokardę narodową", cesarz odpowiedział twierdząco. Kolejnym faktem decydującym o przyszłości armii polskiej było spotkanie cesarza i generała Dąbrowskiego, który przemawiając w imieniu wojska przedstawił jego postulaty, sprowadzające się głównie do utrzymania narodowego charakteru armii. Wreszcie trzecim momentem była rewia wojska polskiego 24 kwietnia 1814 w St-Denis, po której to Aleksander I, chwaląc postawę żołnierzy, powiedział: "Do zobaczenia się w Warszawie". W kwietniu 1814 w Paryżu Aleksander I powołał Komitet Wojskowy - pierwszy organ organizacyjny i zwierzchni nad Wojskiem Polskim formowanym przez koalicję antynapoleońską. Na czele jego stanął wielki książę Konstanty Pawłowicz Romanow,    członkami zaś byli: generałowie Jan Henryk Dąbrowski,  Józef Zajączek, Józef Wielhorski,     Karol Otto Kniaziewicz, Stanisław Wojczyński, Karol Sierakowski,  Antoni Sułkowski,     Romuald Giedroyć    i Franciszek Paszkowski. Konstytucja pozostawiała królowi (Aleksandrowi I i jego następcom) określenie wielkości wojska. Żołnierze składali przysięgę królowi (nie Ojczyźnie). Wojsko posiadało polskie chorągwie i sztandary. Językiem służbowym był język polski. Zwierzchnictwo nad armią posiadała Komisja Rządowa Wojny (ministerstwo wojny). Była to jednak władza formalna, ograniczająca się jedynie do spraw gospodarczych, poboru, zakupu uzbrojenia itp. Nieograniczone wręcz uprawnienia posiadał naczelny wódz - wielki książę Konstanty. Sztab generalny wojsk polskich w czasie powstania listopadowego Czapka oficera 3. Pułku Ułanów 1815-1831 Orzeł z kaszkietu oficera 2 Pułku Piechoty Królestwa Kongresowego 1 Pulk Huzarow Krolestwa Kongresowego Organizacja wojska 1816-1830 System uzupełnienia wojska regulowany był ustawą o poborze z 1816. Przewidywała ona stan pokojowy i stan wojenny wojska, istnienie wojska stałego, pierwszej i drugiej rezerwy. Wojsko stałe uzupełniane było w drodze konskrypcji i zaciągu ochotniczego. Żołnierze (popisowi) służyli 10 lat. Gwardia Królewska Korpus Rezerwowy Wojsk zostających pod rozkazami Naczelnego Wodza Dowództwo Korpusu w Warszawie dowódca korpusu - gen. jazdy hr. Wincenty Krasiński   szef sztabu - gen. bryg. Henryk Milberg Dywizja Gwardii Sztab Dywizji Gwardii w Warszawie dowódca Gwardii - gen. jazdy hr. Wincenty Krasiński szef sztabu - gen. bryg. Henryk Milberg Pułk Strzelców Konnych Gwardii w Warszawie Pułk Grenadierów Gwardii w Warszawie   Bateria Pozycyjna Artylerii Konnej Gwardii w Warszawie Dowódcy Korpusu Rezerwowego i równocześnie dowódcy Dywizji Gwardii podporządkowany był batalion saperów i korpus pociągów, a także stacjonujące w Warszawie oddziały gwardii litewskiej (2 pułki piechoty, 3 pułki jazdy, 2 baterie artylerii). Piechota Piechotę tworzyły dwie dywizje piechoty po trzy brygady - dwie piechoty liniowej i jedna strzelców pieszych. Pułki składały się z dwóch batalionów, a te posiadały w swoim składzie cztery kompanie (na czas wojny pułki rozwijały się do czterech batalionów po osiem kompanii) Dowódcą piechoty był do 1828 generał piechoty (broni) Izydor Krasiński, po nim objął te obowiązki generał piechoty Stanisław Potocki. Korpus Piechoty Królestwa Polskiego liczył według etatu z końca 1830 w 24 batalionach (96 kompaniach) około 24 600 żołnierzy i oficerów. W skład jego wchodziły: 1 Dywizja Piechoty Adam Skawiński sierżant gwardii pieszej Królestwa Kongresowego 1 brygada piechoty liniowej 1 pułk piechoty - Mszczonów   5 pułk piechoty - Radom   2 brygada piechoty liniowej 2 pułk piechoty - Końskie 6 pułk piechoty - Rawa Mazowiecka 3 brygada strzelców pieszych 1 pułk strzelców pieszych - Sochaczew   3 pułk strzelców pieszych - Płock   2 Dywizja Piechoty 1 brygada piechoty liniowej 3 pułk piechoty - Radom/ Lublin 7 pułk piechoty - Lublin 2 brygada piechoty liniowej 4 Pułk Piechoty (słynni "Czwartacy") - Warszawa 8 pułk piechoty - Pułtusk 3 brygada strzelców pieszych 2 pułk strzelców pieszych - Płock   4 pułk strzelców pieszych - Zamość Kawaleria Jazdę królestwa stanowiły dwie dywizje (jedna ułanów, jedna strzelców konnych) po cztery pułki, a te po cztery szwadrony (na czas wojny po sześć szwadronów). Karabinier konny Dywizje tworzyły Korpus Jazdy Królestwa Kongresowego pod dowództwem generała kawalerii Aleksandra Rożnieckiego.    Korpus w 1830 liczył 34 szwadronów, a w nich 6788 oficerów i żołnierzy. W skład jego wchodziły Dywizja Strzelców Konnych Królestwa Kongresowego Seweryn Krzyżanowski, strzelec konny gwardii Królestwa Kongresowego 1 brygada strzelców konnych 1 pułk strzelców konnych - Piotrków 3 pułk strzelców konnych - Sieradz (sztab) 2 brygada strzelców konnych 2 pułk strzelców konnych - Łowicz 4 pułk strzelców konnych - Kutno Dywizja Ułanów Królestwa Kongresowego (d-ca gen. dyw. Jan Weyssenhoff 1815-1831)  Polscy ułani w czasie powstania listopadowego: 1 , 2., 3. i 4. Pułk Ułanów 1 brygada ułanów 1 pułk ułanów - Lubartów 3 pułk ułanów - Międzyrzecz   2 brygada ułanów 2 pułk ułanów - Krasnystaw 4 pułk ułanów - Chełm   Artyleria i Inżynieria Dowódcą artylerii i inżynierii Wojska Polskiego był generał artylerii Karol Sierakowski (do 1819), po jego śmierci generał Hauke. Skład artylerii Rodzaje artylerii królestwa to: artyleria polowa, piesza i konna, wałowa i rakietnicy. Składała się z dwóch brygad artylerii pieszej po trzy baterie (jedna pozycyjna - ciężka i dwie lekkie), każda po dwanaście dział, tj. 6 armat i 6 granatników (tzw. jednorogów - haubic). W skład artylerii wchodziła również jedna brygada artylerii konnej z dwoma bateriami po osiem dział. Ogółem artyleria składała się z 13 baterii (kompanii), około 3230 żołnierzy i oficerów oraz 96 dział polowych i garnizonowych. Brygada Artylerii Lekkokonnej 1 Brygada Artylerii Pieszej 2 Brygada Artylerii Pieszej korpus rakietników - Warszawa półbateria konna artylerii półkompania piesza artylerii kompania artylerii garnizonowej - Zamość kompania artylerii garnizonowej - Modlin bateria pozycyjna konna gwardii - Warszawa Saperzy Wojsko Polskie w swoim składzie posiadało batalion inżynierii. Należał formalnie do gwardii. Dowodził nim płk Edward Makowski. Liczył ok. 1000 ludzi, a jego żołnierzami byli przeważnie synowie warszawskich rzemieślników. Batalion inżynierii - Warszawa 1 kompania pionierów (minerów) 2 kompania pionierów kompania pontonierów kompania saperów Pociągi (tabory) Korpus pociągów (taborów) 1 kompania gwardyjska 2 kompania gwardyjska 1 batalion liniowy 6x kompania 8 wozów 2 batalion liniowy 3 batalion liniowy Żołnierz od pociągu Żandarmeria Korpus Żandarmerii został zorganizowany 17 października 1816. Zgodnie z etatem liczył 43 oficerów i 339 podoficerów, trębaczy i żołnierzy, posiadających umiejętność czytania i pisania. Żandarmi stacjonowali w miastach wojewódzkich i obwodowych. Dowódcami byli: pułkownik Stanisław Dulfus i podpułkownik Antoni Strażyński. 27 grudnia 1830 dowódcą Żandarmerii został major 2 Pułku Strzelców Konnych Franciszek Sznajde. 7 lutego 1831 Wódz Naczelny, Michał Gedeon Radziwiłł wydał rozkaz o przeformowaniu Korpusu Żandarmerii w Dywizjon Karabinierów Konnych, pododdział jazdy przeznaczony do służby w polu.   Korpusy korpus kwatermistrzostwa Utworzony na wzór rosyjski, spełniał funkcje dzisiejszego sztabu generalnego Korpus weteranów czynnych Składał się z trzech batalionów rozmieszczonych kompaniami po całym kraju. Korpus audytorski Audytorem generalnym był gen. Ksawery Krysiński (od 1825 Leon Tarnowski). Urzędy audytorskie znajdowały się przy pułkach i dywizjach. Prawo karne wojskowe opierało się na dekretach francuskich. Przepisy jego bardzo surowe. Stosowano min. kary cielesne. Korpus duszpasterski Duszpasterstwo rozpoczynało się od szczebla pułku. Kapelan pułkowy - porucznik podlegał bezpośrednio naczelnemu kapelanowi wojska. Spełniał on funkcje związane zarówno ze sferą religijną jak i wychowawczą. Korpus cywilnych urzędników wojskowych Szkolnictwo Szkoła Podchorążych Piechoty Szkoła Podchorążych Jazdy Kształciły kadetów, którzy część służby odbyli w pułku i osiągnęli tam stopień podoficerski. Szkolenie charakteryzował duży nacisk na stronę formalną doprowadzające do mistrzowskiego osobistego wyćwiczenie, znakomite opanowanie przepisów musztry i obrotów Szkoła Aplikacyjna Kształcąca oficerów "uczonych broni" ( kwatermistrzostwa, inżynierii, artylerii i saperów) Korpus kadetów w Kaliszu - był wojskową szkołą średnią dla młodzieży Stanisław Kostka Potocki, komendant Korpusu kadetów