Żory

Żory – miasto na prawach powiatu położone w południowej Polsce, w województwie śląskim, historycznie na Górnym Śląsku.    Jest jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego. Siedziba dekanatu. Obecnie miasto spełnia funkcję handlową, usługową, logistyczną. 1 stycznia 2014 miasto Żory powiększyło swoją powierzchnię kosztem Rybnika o 0,26 ha. Rekonstrukcja Bramy Dolnej  Zabytki  układ urbanistyczny gotycki kościół parafialny pw. św. Apostołów Filipa i Jakuba z XV wieku   plebania z XIX wieku kościół ewangelicko-augsburski, 1931 r.   plebania ewangelicka, 1906 r.   fragmenty murów obronnych z XIV wieku   dom, ul. Bramkowa 1 z XIX wieku   dawny Dom Ludowy „Sala Polska”, obecnie dom kultury, ul. Dolne Przedmieście 1, (XIX/XX w.) dom, ul. Dolne Przedmieście 5, 2 poł. XIX wieku   dom, ul. Dworcowa 1, XIX wiek   zespół domu, ul. Dworcowa 6, 1903 r. (dom, ob. szkoła muzyczna oraz ogród)     niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego przy ul. Murarskiej (nr: 11, 13, 19, 35, 37)     kamienice na rynku z XIX wieku (nr: 1, 12, 23)   domy na ulicy Szeptyckiego z XIX wieku (nr: 4, 6, 9, 12)   domy na ulicy Szerokiej z XIX weiku (nr: 7, 12, 14, 16, 20)       pałac klasycystyczny z XVII/XVIII w. w dzielnicy Baranowice   dom na ul. Wodzisławskiej 111, z końca XIX wieku w dzielnicy Rogoźna   kapliczka przy ul. Rybnickiej z XIX wieku w dzielnicy Rowień Poza obiektami wpisanymi w rejestr zabytków, na uwagę zasługują także inne obiekty o znaczeniu historycznym: Kapliczka przy ul. Murarskiej Kamienne krzyże pokutne na starym cmentarzu przy ul. Męczenników Oświęcimskich oraz w dzielnicy Rogoźna na posesji przy ul. Wodzisławskiej   cmentarz żydowski – 1818 r. Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe: Urząd Miejski w Żorach Figura św. Jana Nepomucena na Rynku Miasto jest członkiem Związku Subregionu Zachodniego. Żory składają się z 9 dzielnic oraz 7 osiedli, które z uchwałą z dnia 29 czerwca 2007 roku są również dzielnicami. Oprócz nich istnieją także 2 inne, które nie posiadają żadnego statusu i wchodzą w skład danej dzielnicy gdzie się znajdują. Wszystkie sołectwa w tym dniu utraciły swój statut i uzyskały miano dzielnicy. Historia W okresie tworzenia się polskiej państwowości ziemie dzisiejszych Żor zamieszkiwało lechickie plemię Golęszyców. W drugiej połowie IX wieku ziemie te znajdowały się w granicach państwa wielkomorawskiego, a następnie, ok. 921 r. – czeskiego. Po raz pierwszy nazwa wsi Żory pojawiła się w 1258. 24 lutego 1272 książę opolsko-raciborski Władysław podpisał umowę, zawierającą postanowienie o przejściu wsi pod jego władzę oraz o lokacji miasta (na prawie magdeburskim). Miało ono obowiązujący do dziś owalny kształt z prostokątnym rynkiem, dwiema bramami (krakowską i cieszyńską) i murami. Prawdopodobnie już w 1292 r. książę raciborski Przemysław stał się lennikiem króla czeskiego, ale przyjmuje się, że okres lenny rozpoczyna się w 1327 r. W 1336 roku księstwo przechodzi w ręce Przemyślidów. W latach 1345, 1433 i 1473 Żory były oblegane odpowiednio przez wojska polskie, husyckie i węgierskie. W latach 1521–1532 księstwo po raz ostatni znajdowało pod władaniem Piasta, po czym władzę na 20 lat przejęli Hohenzollernowie. W 1526 roku Żory stały się częścią państwa Habsburgów. W roku 1627 podczas wojny trzydziestoletniej wojska protestanckie zajęły Żory. Następnie wojska katolickie zdobyły i zrabowały miasto. W latach 1645–1666 Żory były rządzone przez Wazów (w ramach zastawu całego księstwa). W 1742 roku miasto po pierwszej wojnie śląskiej stało się częścią państwa pruskiego. XIX wiek zaznaczył się industrializacją (huta „Waleska”, odlewnia żeliwa „Pawła” i młyn parowy), zbudowano połączenia kolejowe do Orzesza (1884) i Gliwic (1888). W miejscowości istniało wiele polskich organizacji społecznych i kulturalnych. 28 marca 1920 roku zawiązało się z inicjatywy Józefa Wyrobka gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Śląsku, które liczyło początkowo 39 członków. Funkcjonowały tutaj także regionalne koło Związku Towarzystw Polek, od 1919 Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka oraz Chór "Feniks". W latach 1919–1921 miały miejsce trzy powstania śląskie, w których brali udział również mieszkańcy Żor. W III powstaniu śląskim miasto zostało zajęte w nocy z 2/3 maja 1921 roku poprzez zwarty atak oddziałów powstańczych z kierunku północno-wschodniego przeprowadzony przez 2.batalion Nikodema Sobika z pułku żorskiego Antoniego Haberki oraz z kierunku zachodniego przeprowadzonego przez 3. batalion Feliksa Michalskiego z pułku żorskiego. Oddziały te wspierał także batalion dowodzony przez Józefa Szenderę z pułku pszczyńskiego Franciszka Rataja, który atakował miasto od południa. Powstańcy opanowali dworzec, pocztę, budynek Policji Plebiscytowej oraz zdobyli 11 karabinów maszynowych. Po plebiscycie w 1922 roku miasto znalazło się w granicach Polski jako część województwa śląskiego, chociaż w samych Żorach zdecydowanie zwyciężyła opcja niemiecka (2353 do 1036). 1 września 1939 miasto zajął Wehrmacht, a w październiku Żory zostały bezpośrednio włączone do III Rzeszy. W mieście utworzono polenlager nr 95 Sohrau (1942–1945). Przez Żory ewakuowano w styczniu 1945 roku więźniów obozu koncentracyjnego Birkenau w ramach tzw. marszu śmierci. Od stycznia do marca tego roku trwały walki sił Armii Czerwonej z wojskami niemieckimi o Żory, w czasie których 80% zabudowy miasta zostało doszczętnie zniszczone. Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. W latach 70. i 80. XX wieku miał miejsce intensywny przyrost demograficzny Żor, związany z rozwojem górnictwa węgla kamiennego i budową osiedli w technologii wielkiej płyty. Po 1989 roku górnictwo zostało objęte restrukturyzacją, co wpłynęło na gwałtowny wzrost bezrobocia w Żorach. W ramach walki z tym zjawiskiem utworzono podstrefę Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i Żorski Park Przemysłowy, a miasto zmieniło charakter z przemysłowego na handlowo-usługowy. Pożary Specyficzną częścią historii miasta są liczne pożary, w tym m.in.: 1552 – spłonęła połowa miasta 1661 – spłonął drewniany kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny 1702 – spłonęła doszczętnie drewniana zabudowa miasta 1807 – spłonął średniowieczny drewniany kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Na pamiątkę pożaru z 1702, w jego rocznicę (11 maja), od ponad 300 lat obchodzone jest jedyne w Europie Święto Ogniowe, a do historii pożarów nawiązuje także otwarte w 2014 r. Muzeum Ognia.