Chęciny

Chęciny – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie kieleckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chęciny.    Pierwsza wzmianka o wsi Chęciny pochodzi z 1275. Prawa miejskie zostały nadane w 1325. Były miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego. Od końca XIV w. do upadku I Rzeczypospolitej, miasto było siedzibą szlacheckich sądów ziemskich i grodzkich. Najważniejszym zabytkiem są ruiny zamku królewskiego z przełomu XIII i XIV wieku. Zamek pozostaje ruiną od XVIII wieku. Do 1954 siedziba gminy Korzecko. W pobliżu znajduje się Jaskinia Raj.   Zabytki  ruiny zamku królewskiego z 2. połowy XIII w. – budowę fortecy rozpoczęto prawdopodobnie około 1295-1300 roku. Wówczas została zbudowana górna część Zamku, składającą się z dwóch cylindrycznych baszt obronnych i dziedzińca. Ta część Zamku została zbudowana jako część mieszkalna. Zamek posiadał swoją własną kaplicę, ulokowaną przy baszcie wschodniej. Skarbiec zamkowy był przechowywany w pomieszczeniu położonym nad kaplicą. Pewne jest, iż Zamek istniał w 1306 roku, kiedy król Władysław Łokietek ofiarował budowlę biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Rok później w pretekście wykrycia spisku przeciw królowi Zamek ponownie stał się własnością króla. W 1318 roku skarbiec Archidiecezji Gnieźnieńskiej został zdeponowany w Zamku i pozostawał chroniony przeciw wojskom Zakonu Krzyżackiego. Zamek odegrał istotną rolę jako miejsce zgromadzenia wojsk ziem małopolski i wielkopolski przed wyruszeniem w 1331 roku na Bitwę pod Płowcami z Zakonem Krzyżackim. W pierwszej połowie XIV wieku warownia została rozbudowana przez króla Kazimierza III Wielkiego. W 1576 roku zbudowano Dolny Dziedziniec z kwadratową basztą, tworząc obecny zarys Zamku. Wówczas Zamek stał się rezydencją królowej Adelajdy Heskiej. W kolejnych latach na Zamku mieszkały: Elżbieta Łokietkówna, Zofia Holszańska i jej syn Władysław Warneńczyk oraz z pochodzenia Włoszka – królowa Polski Bona Sforza. W późniejszym czasie warownia była wykorzystywana jako więzienie stanu, a lochy umieszczono pod wschodnią basztą. Pośród uwięzionych znajdowali się: Michael Küchmeister von Sternberg – przyszły Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego oraz Andrzej Wingold, brat przyrodni Króla Jagiełły. Zamek na krótko odzyskał swoją świetność dzięki odbudowie poczynionej przez starostę chęcińskiego Stanisława Branickiego. Jednakże w drugiej połowie XVI wieku, Zamek zaczął popadać w ruinę. W 1588 roku sejm nakazał wyniesienie ksiąg z Zamku do kościoła parafialnego. W 1607 roku Zamek został zaatakowany i spalony przez rokosz Zebrzydowskiego. W 1657 roku Zamek został po raz kolejny podpalony i częściowo zniszczony przez wojska Rakoczego. Podczas Potopu Szwedzkiego Zamek został zniszczony i pozostaje trwała ruiną po dzień dzisiejszy. Ruiny Zamku były wielokrotnie konserwowane. Pierwsze poważne prace zabezpieczające ruiny przed zniszczeniem były prowadzone w 1877 roku. Pomiędzy I a II wojną światową ruiny Zamku były konserwowane przez ówczesnego burmistrza miasta Chęciny – Edmunda Padechowicza. Po II wojnie światowej prowadzono kolejne prace zabezpieczające na Zamku. Odbudowano środkową basztę a we wschodniej baszcie urządzono punkt widokowy. późnogotycki kościół parafialny św. Bartłomieja – gotycka murowana hala wzniesiona około 1600, przebudowana w 1. połowie XVII wieku z manierystyczną, kwadratową kaplicą z kopułą z 1614,   dawny zespół klasztorny franciszkanów fundacji Kazimierza III Wielkiego z XIV wieku obejmujący przebudowany gotycki kościół, późnorenesansowy budynek klasztorny z kopułową kaplicą Branickich z 1640, budynki gospodarcze z 1637-1668 oraz neoklasycystyczne, barokowy zespół klasztorny Klarysek z 1643, od 1930 r. sióstr bernardynek   kamienica „Niemczówka” – „Niemczówka” to renesansowa kamienica wybudowana w 1570 roku przez Walentego i Annę z Niemców Wrześniów. Budynek składa się obecnie z trzech kondygnacji: sklepionych kolebkowo piwnic, parteru i półpiętra. Posiada również obszerną sień przejazdową oraz stylowy dziedziniec. Na parterze znajduje się reprezentacyjna Sala Wielka, w której umieszczone jest trzyczęściowe okno z renesansowymi kolumnami wykonanymi z piaskowca, a także belka stropowa, na której widnieje data 1634 r. i nazwisko ówczesnego burmistrza chęcińskiego Walentego Soboniewskiego. Dzięki dotacjom z Funduszy Unijnych udało się przeprowadzić remont generalny budynku, który pochłonął ponad 2,5 miliona złotych. W wyniku remontu udało się wymienić konstrukcję dachu, zagospodarować trzy poziomy budynku i odnowić dziedziniec. W budynku znajdują się między innymi sale wystawowe, także pokoje gościnne oraz otwarte 26 października 2010 roku Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny. dawny kościół szpitalny św. Ducha, ratusz z XIX wieku,   mykwa z XIX wieku przy ulicy Szkolnej – obecnie budynek prywatny, dawna późnorenesansowa synagoga z 2. połowy XVII wieku, średniowieczny układ ulic i zabudowa z XVI-XIX w., cmentarz żydowski. Podzamcze (gmina Chęciny) Dwór starostów chęcińskich w Podzamczu.   Ciekawostki Chęciny są kolebką polskiego parlamentaryzmu. W dniu 26 maja 1331, w święto Św. Trójcy, Władysław Łokietek zwołał wiec do Chęcin. Nie było to zwykłe colloquium generale. Jan Długosz określił ten wiec jako generalis omnium terrarum conventus, co można tłumaczyć jako walny zjazd wszystkich ziem Polski. Nie znamy podobnych określeń wzmiankowanych w źródłach w odniesieniu do innych ówczesnych wieców. Zatem ogólnopolski wiec odbyty w Chęcinach w dniach od 26 maja do 14 czerwca 1331 był wydarzeniem szczególnym, które uważane jest przez wielu historyków, począwszy od Jana Długosza, za początek przyszłych sejmów Rzeczypospolitej. Zespół domu zajezdnego „Pod Srebrną Górą”              Historia Pierwsze wzmianki o Chęcinach pochodzą z 1275. Miasto otrzymało prawa miejskie w I połowie XIV wieku. W 1306 r. właścicielem Chęcin oraz 11 wsi został biskup Jan Muskata, który jednak po zdradzie króla Władysława Łokietka prawo własności utracił. W 1331 szykujący się do wojny z Krzyżakami Władysław Łokietek zwołał na zamku w Chęcinach zjazd ziem małopolskich i wielkopolskich. Na sejmie tym wielkorządcą w Wielkopolsce ogłoszono królewicza Kazimierza. W 1387 na zamku więziony był brat króla Jagiełły kniaź Andrzej Garbaty. W 1465 miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar. W tym samym roku król Kazimierz Jagiellończyk na sejmie w Kaliszu ponowił przywilej miejski Chęcin. Pierwotny dokument lokacyjny spłonął. Miasto rządziło się na prawie niemieckim. Aby podźwignąć podupadłe Chęciny w 1487 król nadał mieszkańcom prawo do miejscowych kopalń. W 1494 przywileje powiększył Jan Olbracht urządzając prawa górnicze na sposób olkuskich. W 1507 Chęciny spaliły się ponownie. Prawa miejskie odnowił Chęcinom król Zygmunt I Stary. Miasto było ośrodkiem górnictwa i przemysłu sukienniczego. W Chęcinach wydobywano marmury, srebro, miedź i ołów. W II połowie XVI wieku istniał tu zbór kalwiński oraz w latach 1570-1597 także zbór ariański braci polskich. W XVII wieku miasto zostało zniszczone podczas rokoszu Zebrzydowskiego. Jeszcze więcej zniszczeń przyniosły wojny szwedzkie i najazd Jerzego II Rakoczego. Miasto zostało przez wojska Rakoczego splądrowane i spalone 1 kwietnia 1657. Przez kolejne 4 lata szerzyła się tu zaraza, która do reszty spustoszyła Chęciny. Lustracja z 1660 wykazała zaledwie 48 domów, z 341 znajdujących się tu przedtem. Aby podnieść miasto z upadku król Jan Kazimierz ustanowił w 1666 przywilej na pięć jarmarków. W 1764 Chęciny przeznaczono na drugie miejsce sądów ziemskich radomskich, dla powiatów: radomskiego, opoczyńskiego i chęcińskiego. W 1795 miasto znalazło się w zaborze austriackim. W 1796 zlikwidowano powiat chęciński, a w jego miejsce utworzono powiat kielecki. W 1809 Chęciny znalazły się w Księstwie Warszawskim, a w 1815 w Królestwie Polskim. W odrodzonym w 1918 państwie polskim Chęciny były ośrodkiem przemysłu wapienniczego i drzewnego. W latach 1939-1945 znalazły się pod okupacją hitlerowską. Miały tu miejsce masowe egzekucje. Ludność Chęcin prowadziła działalność partyzancką.