Skrzypłocz (Limulus), nazywany też mieczogon – rodzaj obejmujący kilka reliktowych gatunków staroraków.
Polską nazwą mieczogony lub skrzypłocze nazywa się często także cały
rząd ostrogonów (Xiphosura), istniejący od środkowej części syluru, tzn. od około 425 mln lat (wenlok). Jednak współczesne rodzaje skrzypłoczy są taksonami młodymi geologicznie.
Pancerz skrzypłoczy jest dwudzielny. Przednią część (prosoma, głowotułów) tworzy 6–7 segmentów bardzo silnie zrośniętych, a tylną (opistosoma, odwłok)
10 segmentów, trochę słabiej zrośniętych tak, że widać słabą
segmentację. Na końcu opistosomy znajduje się długi kolec ogonowy (telson). U kopalnych przedstawicieli skrzypłoczy pancerz był, podobnie jak u współczesnych, chitynowy,
prawie bez złogów węglanów czy fosforanu wapnia, dlatego ich pancerze
zachowują się tylko w wyjątkowo sprzyjających okolicznościach. Osiągają
do 60 cm długości i 4,5 kg wagi. Mają dziewięcioro oczu, w tym
wielosoczewkowe oczy (do prawie 1000 soczewek w każdym) położone na obu
bokach głowotułowia oraz 5 oczu na środku głowotułowia i dwoje na
spodniej części, blisko otworu gębowego. Pojedyncze fotoreceptory
znajdują się również na telsonie. Dobrze widzą nawet w ciemności pod
wodą. Odnóża skrzypłocza: pod głowotułowiem znajduje się 6 par, z tego
pierwszą tworzą szczękoczułki
z kleszczami, druga nogogłaszczki (pedipalpy), a pozostałe pełnią
funkcję kroczne, ale także służą jako szczęki. Pod odwłokiem znajduje
się 7 par odnóży – pięć tylnych używanych jest do pływania i
jednocześnie jako skrzela, a dwie przednie pełnią głównie funkcje
genitalne. Skrzypłocze wykluwają się z jaj.
Skrzypłocze występują w Oceanie Atlantyckim u wybrzeży Ameryki Północnej i Środkowej oraz przy azjatyckich brzegach Pacyfiku, najbardziej znanym ich gatunkiem jest Limulus polyphemus. Formy kopalne zasiedlały także wody słodkie.
Podobnie jak wiele skorupiaków (Crustacea) krew skrzypłoczy ma barwę niebieską, a czynnikiem transportującym tlen w organizmie jest hemocyjanina, a nie hemoglobina.
Krew skrzypłoczy ma specyficzną właściwość reagowania na endotoksyny produkowane przez bakterie Gram-ujemne: w kontakcie z nimi natychmiast wytwarza widoczne gołym okiem "agregaty obronne", otaczające drobnoustroje
i natychmiast je niszczące. Dzięki temu w ciągu kilku sekund wiadomo,
czy powierzchnia lub przedmiot potarte krwią skrzypłocza-mieczogona są pirogenne lub zainfekowane bakteriami oraz jak dużo jest tych bakterii. Cechą istotną krwi jest to, że sama również jest jałowa
i wolna od znanych bakterii. Niebieska krew zachowuje swe
antybakteryjne właściwości nawet rozcieńczona w pewnej ilości jałowej, destylowanej wody.
|
Skrzypłocze w akwarium |
Ze względu na niewielką populację
tych zwierząt oraz ograniczony teren ich występowania, krew do
produkcji testerów bakteryjnych pozyskiwana jest od mieczogonów w
podobny sposób, jak to robi się u krwiodawców,
czyli tak, aby dawca przeżył procedurę pobrania krwi i mógł krew
oddawać również w przyszłości. Obecnie płyn testujący z domieszką krwi
skrzypłoczy jest wytwarzany przez firmy ze Stanów Zjednoczonych, Japonii
oraz Chin.
Testy bakteryjne wykonane z krwi skrzypłoczy wykorzystywane są m.in. w przemyśle kosmicznym do natychmiastowego kontrolowania jałowości podzespołów szykowanych do ekspedycji w sondach kosmicznych, w razie podejrzenia o kontaminację.
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz