Chełmsko Śląskie

Chełmsko Śląskie  - wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kamiennogórskim, w gminie Lubawka. Położona nad rzeką Zadrną, w południowym krańcu Kotliny Krzeszowskiej, pomiędzy Górami Kruczymi a Zaworami. W latach 1945-54 siedziba gminy Chełmsko Śląskie. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego. "Dwunastu Apostołów" - domy tkaczy  Zabytki Chełmsko Śląskie w pełni zachowało swój pierwotny układ urbanistyczny z rynkiem i dominującą nad miastem bryłą kościoła. Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty: miasto kościół par. pw. Świętej Rodziny, barokowy, z l. 1680-1690   plebania kościoła pw. św. Rodziny, ul. Powstańców Śl. 2, z l. 1727-1728   zabytkowy cmentarz rzym.-kat. par., z poł. XIX w. dom, ul. Kamiennogórska 1, z XVII w. dom, ul. Kamiennogórska 7, z XVIII, przebudowany w XIX w. dom, ul. Kamiennogórska 11, z poł. XVIII w. dom, z XVIII w.; z zespołu drewnianych domów tkaczy "Siedmiu Braci", wybudowanych dla bawarskich tkaczy drogiego adamaszku pozostał tylko jeden, można go oglądać przy ulicy ul. Kamiennogórska 21 dawna szkoła parafialna, (dawna plebania), ul. Kościelna 5, z 1575 r., przebudowana w XVII w. barokowe i klasycystyczne kamienice północnej i zachodniej pierzei rynku: pięć domów podcieniowych, Rynek 5, 6, 7, 8, 9, z XVIII-XIX w. dziewięć domów, Rynek 10, 11, 12, 13, 14, 21, 22, 29, 30, z XVI w. dom, Rynek 15, z XVIII w., przebudowany w XIX w. dom, Rynek 20, z XVII w., przebudowany w XX w. domy, 12 Apostołów, ul. Sudecka 13-23 (dec. ul. Sądecka), zespół drewnianych domów tkaczy, z 1707 r. inne zabytki: budynek ratusza kościół poewangelicki kaplica św. Anny.     Historia Prawdopodobnie na terenie Chełmska Śląskiego istniała w średniowieczu osada, z której pozostały ślady w postaci grodziska. Niektóre źródła podają datę lokacji przez Czechów w roku 1214, prawdopodobnie przez kasztelana z Upy - Laurentego, ale pierwsza pewna wzmianka o mieście pochodzi z 1289 r. Miasteczko pełniło rolę lokalnego ośrodka administracyjno-usługowego w tej części księstwa świdnickiego. Chełmsko było prywatną własnością Jeriko de Ysinburga i jego siostrzeńca Presecha de Gutinsteyna. W 1343 r. miasto zostało sprzedane opatowi cystersów Mikołajowi II z pobliskiego Krzeszowa i Konradowi von Czirn. Konrad wraz żoną władali majątkiem dożywotnio, a po ich śmierci Chełmsko Śląskie stało się własnością klasztoru aż do kasaty zakonu w 1810 r. W 1352 roku wspomina się o istnieniu w mieście prawa do wyższego i niższego sądownictwa. Miasto posiadało również prawa górnicze, ale nic nie wiadomo o ich wykorzystaniu. Miasto, od 1392 przynależące do korony czeskiej, szybko się rozwijało pod zarządem cystersów. W 1426 r. zostało zniszczone w czasie wojen husyckich. Od XVI w. rozwija się ponownie jako ośrodek sukiennictwa i płóciennictwa oraz handlu ich wyrobami. Na krótko rozwój został przerwany w 1567 przez pożar. W XVII w. doszło do starć na tle religijnymi między protestantami a katolikami. 29 grudnia 1620 r. u wjazdu do Chełmska chłopi zastrzelili opata M. Clavego. W ramach represji miasto straciło prawa miejskie. Ogromny pożar w 1629 r. zniszczył prawie połowę domostw (około 60 na blisko 120). W 2. poł XVII w. miasto ożywiło się dzięki tkactwu chałupniczemu, którego produkty były sprzedawane w całej Europie, a nawet w Ameryce. W tym okresie powstały mieszczańskie kamienice w rynku oraz zespoły drewnianych domów ("Dwunastu Apostołów" i "Siedmiu Braci") przy drogach wyjazdowych. W 1793 r. doszło do buntu tkaczy sprowokowanych przez kupców kamiennogórskich. Na wieść o zamieszkach w Chełmsku doszło do starć w Lubawce, Kamiennej Górze, a nawet w dość odległym Bolkowie. Bunt rozprzestrzenił się na obszar całych Sudetów Środkowych i Pogórza. Dopiero po interwencji władz został przywrócony spokój. Rozwój tkactwa mechanicznego doprowadził do upadku tradycyjnych rzemieślników. Około połowy XIX w. miasto podupada i daje się zauważyć odpływ ludności. Sytuację pogarszają kolejne pożary w 1829 i 1848 r. Po nieurodzajnych latach dochodzi do zamieszek na tle głodowym. Władze chcąc poprawić sytuację tkaczy rozpoczynają budowę dróg, dając zatrudnienie głodującym tkaczom (tzw. "drogi głodu"). Pewne ożywienie nastąpiło pod koniec XIX w., kiedy to powstały pierwsze tkalnie mechaniczne. W 1887 uruchomiono szkołę tkacką. W 1896 r. doprowadzono z Kamiennej Góry prywatną linię kolejową, którą to w 1899 przedłużono do Okrzeszyn. Budowa kolei wpłynęła aktywizująco na rozwój przemysłu i miasteczka, w tym czasie mieszkańcy mogli już korzystać z elektryczności i wodociągów. W XIX w. i w 1. poł. XX w. zaczęła się rozwijać turystyka. Od lat 80-tych XIX w. Chełmsko Śląskie stało się popularnym letniskiem, działało kilka gospód i hotelików, a miasteczko cieszyło się sławą pięknie położonej, malowniczej miejscowości. Ruch turystyczny był dość znaczny, gdyż Chełmsko leżało na uczęszczanej trasie pomiędzy Kamienną Górą, Krzeszowem i czeskim Adršpachem.   Podczas II wojny światowej istniał tu od 1940 r. obóz pracy, filia obozu Gross-Rosen. Na cmentarzu znajduje się zbiorowa mogiła 77 więźniów.   Po II wojnie światowej miasto znalazło się w Polsce, a jego niemieccy mieszkańcy zostali zmuszeni do wyjazdu. W 1945 r. zmieniono nazwę z Schömberg na Chełmsko Śląskie, jednocześnie odbierając mu prawa miejskie. Od tego czasu miejscowość przeżywa głęboki kryzys - zniszczeniu uległo kilka zabytkowych kamienic. W 1957 Chełmsko otrzymało prawa osiedla, którym pozostało do 1972. W okresie PRL powstały dwa zakłady, dające zatrudnienie miejscowej ludności. Po 1989 r. miejscowe stowarzyszenia (Stowarzyszenie "Tkacze Śląscy" i Fundacja Bramy Lubawskiej) starają się ożywić podupadającą miejscowość.   Obecnie mieszkańcy Chełmska Śląskiego i okolicznych wsi domagają się reaktywowania gminy Chełmsko Śląskie, składajacej się z sołectw Chełmsko Śląskie, Błażejów, Uniemyśl, Okrzeszyn (z gminy Lubawka) i Olszyny (z gminy Kamienna Góra). Do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowało przejście graniczne Chełmsko Śląskie - Libna, które na mocy Układu z Schengen zostało zlikwidowane.