XYZ

Widok ogólny przed dodaniem bębna.

XYZ (1957/1958) – pierwsza Uniwersalna Maszyna Cyfrowa należąca do rodziny wczesnych komputerów, która została zbudowana i uruchomiona w Polsce. Wyprzedziła o kilka miesięcy EMAL-2, natomiast wcześniejszy EMAL nie został w pełni uruchomiony. Poprzedziły ją: lampowy komputer analogowy ARR oraz nieelektroniczne komputery zerowej generacji: dydaktyczny GAM-1 i użytkowy PARK.
Komputer ten zbudowany i uruchomiony został w Warszawie przy ul. Śniadeckich 8, w lokalu Biura Obliczeń i Programów Zakładu Aparatów Matematycznych PAN (późniejszego Instytutu Maszyn Matematycznych). Zespołem twórców kierował prof. dr inż. Leon Łukaszewicz (wówczas docent).

 

XYZ był modelem laboratoryjnym maszyny użytkowej; po późniejszych zmianach projektowych na bazie tego komputera stworzono serię maszyn ZAM-2.

XYZ - Na pierwszym planie pulpit

Organizacja logiczna była wzorowana na uproszczonej IBM 701, ale elektronika na dynamicznych przerzutnikach maszyny M-20 wymagających dwa razy mniej lamp. Konstrukcja przerzutników i bramek wywodziła się z EMAL, ale diody próżniowe zastąpiono germanowymi. Z maszyny EMAL po udoskonaleniu pochodziła także pamięć operacyjna.
Był dynamicznym komputerem szeregowym liczącym w arytmetyce binarnej.
Podstawowym układem logicznym był dynamiczny przerzutnik na jednej triodzie (typowo połówce lampy elektronowej) oraz diodowo-ferrytowe bramki OR oraz AND, składające się z transformatora impulsowego i ostrzowych diod germanowych.
Część rejestrów procesora była wykonana na krótkich, rtęciowych liniach opóźniających podobnych do zastosowanych w pamięci operacyjnej, ale mieszczących po jednym słowie.
Maszyna początkowo nie miała stałej pamięci, tylko RAM oparty konstrukcyjnie na opóźnieniu ultradźwięku w rurze wypełnionej rtęcią. W roku 1960 została rozbudowana o pamięć bębnową, układ wejścia-wyjścia realizowany poprzez prymitywną konsolę sterującą i reproducer kart (później czytnik/perforator taśmy).
Podstawowymi polami użytkowania XYZ były obliczenia matematyczne, jak też przeliczniki artyleryjskie na potrzeby wojska. Mimo laboratoryjno-użytkowego charakteru komputera, programista Bogdan Miś napisał dla niego w roku 1958 lub 1960 również program rozrywkowy – grę w kółko i krzyżyk, wykorzystując oscyloskop do prezentowania toku rozgrywki. XYZ doprowadzał do własnej wygranej lub remisu, gdyż w programie gry zawarto wszystkie strategie jej prowadzenia. Kolejnym nienaukowym, a raczej demonstracyjnym, programem napisanym dla XYZ była animacja pieska obsikującego drzewo (również pokazana na ekranie oscyloskopu) stworzona na potrzeby wizyty ekipy filmowej, tworzącej materiał o pierwszym polskim komputerze.

Tył arytmometru i zespołu sterowania.

Dane techniczne

• organizacja:
  • jednoadresowy, dynamiczny komputer szeregowy o sterowaniu układowym
  • arytmetyka binarna, zapis liczb znak-moduł
• szybkość:
  • 650–4500 dodawań na sekundę
  • 350–500 mnożeń na sekundę
• zegar: ok. 680 kHz
• pamięć:
  • operacyjna pamięć rtęciowa:
    • 1024 słowa długości 18 bitów (32 rury po 576 bitów)
    • średni czas dostępu: 0,4 ms
  • bębnowa: dodana w 1960 r.
    • głowice stałe
    • pojemność ok. 300 tys. bitów (64 ścieżki po 128 słów 36-bitowych)
    • średni czas dostępu: 20 ms
• urządzenia zewnętrzne: czytnik i perforator kart
• technologia: 4000 lamp elektronowych i 2000 diod.

Języki programowania

• język wewnętrzny maszyny
• prosty asembler PROBIN
• makroasembler SAS
• w 1962 polski język algorytmiczny SAKO.

Zespół

• kierownik: Leon Łukaszewicz
• projekt logiczny i elektronika: Antoni Mazurkiewicz, Zdzisław Pawlak, Jerzy Fiett, Zygmunt Sawicki, Jerzy Dańda
• oprogramowanie: Antoni Mazurkiewicz, Jan Borowiec, Krzysztof Moszyński, Jerzy Swianiewicz, Andrzej Wiśniewski.

Ważniejsze maszyny matematyczne skonstruowane w Polsce w latach pięćdziesiątych: EMAL i EMAL-2, BINEG, XYZ oraz ARR.

Element wtykowy z podwójnym przerzutnikiem dynamicznym.