Wacław Szybalski

Wacław Szybalski (ur. 9 września 1921 we Lwowie) – polski naukowiec, biotechnolog i genetyk, profesor onkologii w University of Wisconsin–Madison Urodził się w rodzinie inteligenckiej polskiej szlachty (herb Prus I). Jego rodzice przyjaźnili się z wieloma wybitnymi przedstawicielami lwowskiej inteligencji, m.in. z prof. Janem Czekanowskim (ojcem polskiej antropologii) i z prof. Rudolfem Weiglem (wybitnym bakteriologiem).  Wacław Szybalski w 1931 roku (10 lat, koniec szkoły powszechnej) wraz z rodzicami i młodszym bratem Stasiem (ur. w 1927 roku) W 1939 ukończył VIII Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego, po czym – już w warunkach okupacji sowieckiej podjął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej (w czasie okupacji hitlerowskiej Lwowa funkcjonowała ona pod szyldem Technische Fachkurse), gdzie zafascynowany był wykładami prof. Adolfa Joszta (wybitnego znawcy procesów fermentacji).   W czasie okupacji niemieckiej (1941-44) pracował także w Instytucie Badań Nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla jako kierownik grupy karmicieli – w jego grupie karmicielami wszy byli profesorowie lwowskich uczelni, m.in. matematycy: Stefan Banach, Jerzy Albrycht, Feliks Barański, Bronisław Knaster, Władysław Orlicz, i inni naukowcy: Tadeusz Baranowski (biochemik), Ludwik Fleck (bakteriolog), Seweryn Krzemieniewski i jego żona Helena (oboje bakteriolodzy) oraz Stanisław Kulczyński (botanik i rektor UJK), Stefan Krukowski (archeolog). W maju 1944 wyjechał ze Lwowa do Końskich. Bezpośrednio po zakończeniu wojny przyjechał do Gdańska. Pracował równocześnie na czterech posadach: na Politechnice Gdańskiej, w Urzędzie Wojewódzkim, w Inspektoracie Standaryzacji i w Izbie Przemysłowo-Handlowej. Nostryfikował dyplom inżyniera na Politechnice Śląskiej i dysponując wykształceniem biotechnologicznym zdobytym we Lwowie, zorganizował Katedrę Technologii Środków Spożywczych Politechniki Gdańskiej. Tutaj też w 1949 otrzymał tytuł doktora nauk chemicznych. Promotorem był prof. Ernest Sym. W tym samym roku wyjechał do Kopenhagi, gdzie pracował nad genetyką drożdży u profesora Øjvind Winge w laboratorium Carlsberga w Kopenhadze. Następnie wyjechał do USA, gdzie pracował w Cold Spring Harbor Laboratory (1951-55), a potem w Instytucie Mikrobiologii Uniwersytetu w University of New Brunswick (praca w instytucie noblisty, profesora Waksmana). W latach 1960-2003 był profesorem na Uniwersytecie Wisconsin w Madison. Początkiem wielu odkryć prof. Szybalskiego było wprowadzanie przez niego szeregu oryginalnych technik badawczych. Miał udział w opracowaniu metod wirowania i rozdzielania kwasów nukleinowych w chlorku i siarczanie cezu, elektronowo-mikroskopowym badanie tzw. „heterodupleksów” w mapowaniu DNA oraz opracowaniu zasad wykrywania mutagenności związków chemicznych na bakteriach (zobacz test Amesa). Wiele lat pracował nad mechanizmami chemicznej mutagenezy i jako pierwszy dostarczył bezpośrednich dowodów na przyczynowy związek między mutagenezą a karcinogenezą. Również jego laboratorium stworzyło podstawy mapowania transkrypcji w bakteriofagu lambda. Ostatnie lata pracy profesora to poszukiwanie metod do fizycznego mapowania genomu, modyfikacji enzymów restrykcyjnych, a szczególnie sekwencjonowania dużych genomów. Profesor aktywnie uczestniczy w realizacji światowego projektu poznania ludzkiego genomu. Dorobek naukowy obejmuje ponad 360 publikacji z zakresu mikrobiologii, genetyki ogólnej, mutagenezy oraz biologii molekularnej. Założył i był wieloletnim naczelnym redaktorem międzynarodowego czasopisma GENE (Elsevier Publ., Amsterdam) oraz jest członkiem redakcji licznych czasopism naukowych. W 2007 ufundował kryształową tablicę poświęconą zamordowanym przez hitlerowców w 1941 r, we Lwowie polskim profesorom, w Instytucie Biofizyki i Biochemii PAN w Warszawie. Tablicę odsłonił 24 czerwca 2008 jego przyjaciel, prof. James D. Watson, przebywający z wizytą w Polsce. Prof. Wacław Szybalski (pierwszy z lewej) w towarzystwie Jamesa D. Watsona i jego żony podczas uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej profesorów lwowskich   Odznaczenia i wyróżnienia Prof. Szybalski otrzymał pięć doktoratów honoris causa: Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w 1980 r., Uniwersytetu Gdańskiego w 1989 r., Akademii Medycznej w Gdańsku w 2000 r.,   Politechniki Gdańskiej w 2001 r., Uniwersytetu Jagiellońskiego w 2012 r.    Jest członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, honorowym członkiem Włoskiego Towarzystwa Biologii Doświadczalnej i Polskiego Towarzystwa Mikrobiologicznego. Jest laureatem Medalu Hilldale Uniwersytetu Wisconsin, Złotego Medalu Grzegorza Mendla, przyznawanego przez Akademie Nauk Republiki Czeskiej oraz "The 2003 Casimir Funk Natural Science Award", Polskiego Instytutu Sztuk i Nauk, Nowy Jork, 2003. Postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 22 kwietnia 2011 "w uznaniu wybitnych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej w dziedzinie biotechnologii i genetyki, za działalność dydaktyczną" został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderem Odrodzenia Polski, udekorowany został 3 maja tego samego roku w czasie uroczystości na Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja.